Onderzoek van de 2e Wereldoorlog
Verslag studiedag 10-04-2011
Verslag van de studiedag Onderzoek van de Tweede Wereldoorlog, gehouden in
Nationaal Monument Kamp Vught op 10 april 2011, georganiseerd door de
Archeologische Sectie van het Noordbrabants Genootschap i.s.m.
Brabants Heem.
Opening
Het programma is nog uitgebreid met een lezing door prof. dr. A. Bosman
(Gent), als dagvoorzitter treedt drs. Richard Jansen op. Na een welkomstwoord
door de voorzitter van de Archeologische Sectie, ing. Peter van Nistelrooij
krijgt om 10.10 uur de eerste spreker het woord.
Houdt het dan nooit op? Belang en betekenis van de Archeologie van de 2e Wereldoorlog
Als eerste spreekt Drs. Ruurd Kok (RAAP).
Hij geeft een overzicht van het oorlogserfgoed in Noord-Brabant: linies
(Peel-Raamstelling), vliegvelden en schijnvliegvelden die al snel na de
bezetting werden aangelegd, "Splitterboxen", opslagruimtes, bomkraters, de
resten van Kamp Vught, de vele sporen van Market Garden in de corridor door
Oost-Brabant, het strijdtoneel van Kapelse Veer, enz. Hij noemt typische
details zoals de Marokkaanse kruikjes (van Franse hulptroepen) en sporen van
handgranaten als teken van nabijgevechten.
Dit alles kan veel informatie opleveren over stellingen en verdedigingswerken,
uitrusting en persoonlijke bezittingen van militairen, over het dagelijks leven,
de inzet van eenheden, soorten wapens en exacte locatie van acties. Wat is de
betekenis hiervan? Het gaat om nieuwe kennis en om de educatieve betekenis.
Dikwijls zijn er nog nabestaanden voor wie deze zaken een grote emotionele
betekenis hebben. Het is ook een hulpmiddel bij het stichten van monumenten.
Hoe moeten we verder? Er moet met veel partijen worden samengewerkt,
combinatie van boven- en ondergronds onderzoek, laten zien van de ontwikkeling
van het militaire landschap in de loop van de tijd. Waarderen en selecteren
van informatie en bekijken wat er in situ bewaard kan worden. Duidelijk is
dat we pas aan het begin staan van het archeologisch onderzoek van de sporen
van WO2.
Archeologie van de Tweede Wereldoorlog in de praktijk. Voorbeelden uit Brabant
De tweede spreker is Drs. Jos van der Weerden (BAAC) met een lezing over de
Acheologie van de Tweede Wereldoorlog. Na een inleiding bespreekt hij de
opgraving Asten-Loverenbosch, een natuurgebied waar eind oktober 1944 een
Engelse artilleriestelling heeft gestaan. Een onverwachte vondst waren
Engelse kruitzakken, die dienden om door de lading te variëren, een variabele
schootsafstand te maken. November 1944 was een heel natte maand, het is hier
bovendien moerassig, vandaar dat dit vergankelijke materiaal hier redelijk
goed bewaard is gebleven. Er waren ook sporen van een Duitse tegenaanval.
Een andere opgraving vond plaats te Millheeze-Kreijtenberg, ook een laag, nat
gebied dat verder archeologisch oninteressant is. Bij het begin van Market
Garden hebben hier één dag Duitsers gezeten met een ongebruikte
kanonsopstelling. Ze zijn weer snel vertrokken omdat ze dreigden te worden
ingesloten. Conclusies: Oude verhalen worden bevestigd, zoals over neergestorte
vliegtuigen. De overlevering wordt aangevuld en gecorrigeerd. Vergeten zaken
worden herontdekt, onbekende feiten ontdekt.
De Luftwaffe onder de grond. Archeologische overblijfselen uit WO II in Eindhoven
De volgende spreker is Drs. Nico Arts (Gemeentelijk archeoloog Eindhoven).
Hij vertelt over Flugplatz Eindhoven, later Welschap en illustreert dit met
kaarten en luchtfoto's met bomkraters. Hij bespreekt de vondst van een
afvalkuil, al een aantal jaren geleden, waaruit alle vondsten werden meegenomen,
o.a. veel drankflessen. Achteraf is men daar erg blij mee. Er zitten bij dit
vliegveld veel explosieven in de grond. Men ontdekte er de resten van een
Flakstelling. Ook verder is het terrein archeologisch interessant, er is een
urnenveld gevonden, middeleeuwse waterputten en militaria uit de Franse tijd.
Hierna volgt de lunchpauze. Verdeeld over twee groepen krijgen we een
rondleiding over een groot deel van Kamp Vught.
Samenwerking tussen (amateur-) historici en -archeologen ter bevordering van onze kennis over de Tweede Wereldoorlog
Na de lunch spreekt Wilco Vermeer (Stichting Informatie Wereldoorlog Twee) over
de samenwerking tussen (amateur-) historici en -archeologen ter bevordering van
onze kennis over de Tweede Wereldoorlog. Hij geeft een uitgebreide toelichting
bij allerlei onderzoek door (amateur-)historici. Belangrijk is dat veel
archieven pas recent toegankelijk zijn. Veel informatie is gekleurd. Stiwot
heeft een uitgebreide website waarop alle herinneringsplaatsen, musea,
monumenten en zelfs 50 000 gedecoreerden te vinden zijn. Er zijn veel contacten
met detectormensen, er zijn slagveldtours, voorlichting en archivering en veel
internationale contacten. Er wordt voorlichting gegeven op scholen en elders.
Spreker toont veel foto's met vergelijkingen van situaties vroeger en nu.
Schatgraverij is een probleem. Tenslotte vermeldt hij de samenwerking met veel
andere organisaties zoals in het Platform bodemonderzoek Tweede Wereldoorlog.
Kamp Amersfoort. Opgraving van een "schuldig landschap"
Drs. Ivar Schutte (RAAP) geeft een uiteenzetting over concentratie- en
vernietigingskampen. Als voorbeelden bespreekt Schutte Belzec, waar heel weinig
van bekend is, Sobibor waar onderzoek is gedaan d.m.v. proefputten. Ook
Mauthausen en Sachsenhausen (waar ook een soort prominentenkamp is geweest met
o.a. Leon Blum)komen aan de orde.
In Nederland hadden we Westerbork, Amersfoort en Vught. Amersfoort,
oorspronkelijk een Nederlands mobilisatiekamp, is het enige waar archeologisch
onderzoek heeft plaatsgevonden; bureauonderzoek en opgravingen op een deel van
het terrein. Hierover is pas een Raap-rapport verschenen. Van de bebouwing is
weinig over, de opgraving van oude loopgraven heeft weinig vondsten opgeleverd.
De loopgraven zijn gereconstrueerd. Bij de stellingen van de luchtafweer is geen
bewijs van gebruik gevonden. De conclusie is dat er heel veel is afgebroken en
dat er ook in de bodem weinig is bewaard. De betekenis ligt nu vooral in de
herinnering en het gedenken. Schutte verwijst nog naar het boek van Roekl
Hijink: Duitse kampen in Nederland. Daarin komen voor het eerst ook de zgn.
Aussenstellen in beeld.
Zoek je mot? Kennis en kunde in de archeologie van strijdtonelen
Als laatste spreekt Prof. dr. Arjen Bosman (Universiteit van Gent) over kennis
en kunde in de archeologie van strijdtonelen. Hij vertelt over de toenemende
aandacht voor de archeologische sporen van WO2, over zijn website m.b.t.
de Nederlandse krijgsmacht t/m de meidagen van 1940. In ieder archeologisch
onderzoek moeten sporen en vondsten uit WO2 minstens gedocumenteerd worden
terwijl ze tot voor kort dikwijls alleen als recente verstoring werden gezien.
Hij wijst op het belang van het opnemen in de archeologische opleidingen van
kennis van de archeologie van WO2 en op het belang van samenwerking met
krijgshistorici, militairen, de EOD, de oorlogsgravendienst en met allerlei
amateurs. Er is nog heel veel te doen.
Sluiting
De dag wordt besloten met een forum waarin de sprekers vragen beantwoorden en
discussiëren. Er waren zo'n 70 deelnemers.
Gérard de Laat, namens de Archeologische Sectie van het NBG