Noord-Brabants Archeologisch Genootschap


De Maashorst, Nistelrode
Verslag contactdag 24-09-2011

Verslag van de Archeologische Contactdag van zaterdag 24 september 2011, georganiseerd door de Archeologische Sectie van het Noordbrabants Genootschap i.s.m. Brabants Heem in natuurcentrum Slabroek te Nistelrode en een aansluitende fietstocht in het natuurgebied de Maashorst.


Opening

Ruim 50 personen waren aanwezig op de 43e contactdag die om 11.00 uur werd geopend door Peter van Nistelrooij, voorzitter van de Archeologische Sectie. Hij sprak een welkomstwoord voor deze contactdag met als thema: 'De bewegende aarde', een contactdag over de geologie en de archeologie van natuurpark de Maashorst, en gaf daarna het woord aan de eerste spreker, André Rijpert, landschapsarchitect en natuurgids van de IVN.



Ontstaan van de Maashorst

Met behulp van talrijke illustraties begon André Rijpert te vertellen over het onstaan van de landmassa Pangaea waaruit continenten en breuklijnen onstonden. Geleidelijk spitste het verhaal zich toe om uiteindelijk uit te komen in een gebied tussen Schaijk, Nistelrode en Uden: Natuurpark de Maashorst. Dit gebied wordt doorkruist door de peelrandbreuk die ten westen van Oss begint en in zuidoostelijke richting tot ver voorbij Uden loopt.

André Rijpert

De door de breuk omhooggestuwde aardschollen vormen hier de Maashorst (Horst is de benaming voor de verhoging) en de omlaag gedrukte aardschollen die slenk worden genoemd. Deze zijn ongeveer 300 miljoen jaar geleden ontstaan.

André vertelde over een fenomeen dat wijst heet. Dit is een vorm van grondwaterstroming die te maken heeft met breuken. Hierdoor komt water omhoog met een hoog ijzergehalte. Dit effect zorgt ervoor dat de horst drassig is en de lager gelegen slenk droog. Het water kan in de grond in contact komen met lucht waardoor het ijzer uitvlokt en een ijzerbank vormt. Dit verschijnsel is zeldzaam. Verder worden de planten in het natuurgebied nog besproken.


Een prehistorische begraafplaats op de Slabroekse Heide

Richard Jansen van de Universiteit Leiden is de tweede spreker. Hij is zeer betrokken bij opgravingen in en rondom Oss. Zo ook bij het onderzoek van de grafheuvels in Natuuurgebied De Maashorst. Meer over Richard Jansen kunt u lezen op de website van Archol. Tijdens opgravingen op de Slabroekse heide in 1923 en 2010 zijn tientallen begravingen gevonden met crematieresten. In 1923 waren er nog 38 grafheuvels in het landschap zichtbaar.


Later is het gebied geëgaliseerd voor akkers. Bij het onderzoek in 2010 bleek dat het gafveld groter was dan aanvankelijk werd gedacht. Een afwijking op de grafheuvels met crematieresten vormt een niet verbrande persoon uit de periode van 800 tot 500 voor onze jaartelling: de vorst(in) van De Maashorst. Er zijn arm- en enkelbanden van bronsblik (lagen brons) en massief brons, een barnstenen kraal en een paar ijzeren pennen in het graf gevonden. Ook een stukje textiel van een mogelijke lijkwade is geconserveerd gebleven, waarschijnlijk door het brons. Na een paar eeuwen niet te zijn gebruikt, werden er in de Romeinse tijd (1e en 2e eeuw na Christus) weer personen begraven. daarna raakte het grafveld in de vergetelheid tot 1923. Aan de hand van prachtige illustraties uit het boek "Verleden van een bewogen landschap" toonde Richard Jansen ons de vroegere bewoning van dit gebied en de vele schatten die hier zijn opgegraven. Het boek is te verkrijgen bij Natuurcentrum Slabroek of te bestellen onder ISBN: 978.90.5345.434.3. Meer info over het boek vindt u op de website van uitgeverij Matrijs.


Fietstocht door De Maashorst

Na de lunch stapten we op de fiets. Er werden twee groepen van ca. 25 personen gevormd. De ene groep ging met André Rijpert op stap en de andere groep met Richard Jansen. Bij verschillende punten op de route werd halt gehouden en de zaken die tijdens de lezingen zijn behandeld getoont. Zoals o.a. de zandverstuiving op de Bedafse Bergen, veroorzaakt door de laatste ijstijd (10.000 jaar geleden). Aan de Bedafseweg richting Uden ligt het tastbare bewijs voor de wijstgrond. Het hoger gelegen deel is inderdaad drassiger dan het lager gelegen deel. Als we verder langs de Horst lopen die hier ca. 3m hoger is dan slenk, komen we bij het ijzerrijke water uit dan via sluisjes naar beneden stroomt.


Wegens tijdgebrek werd de route wat ingekort. We fietsen door het centrale deel van De Maashorst bij de grote open vlakte die Brobbelbies wordt genoemd.

Richard Jansen vertelt

De Maashorst

Bij Nistelrode zagen we naast de snelweg het effect van solifluctie. Solifluctie of bodemvloeiing is het verschijnsel dat een massa van met water verzadigd sediment langzaam afvloeit over een slecht doordringbare ondergrond. Dit vond hier plaats tijdens de laatste ijstijd. Tenslotte gingen we kijken bij het gafveld vlakbij het Natuurcentrum dat in 2010 grondig is onderzocht. Een grote kale vlakte waarbij de grafheuvels en de latere graven uit de Romeinse tijd zijn gemarkeerd. Een cluster palen die dicht op elkaar staan markeren de vindplaats van de vorst(in) van de Maashorst. Hier eindigde deze mooie dag.

Het cluster palen markeert de plek waar de vorst(in) is gevonden


Nawoord

Deze contactdag mocht zich verheugen op een grote belangstelling. Het mooie weer en de mooie balans tussen natuur en archeologie zorgden, ondanks wat verkeerde afslagen van de tweede fietsgroep, voor een goed geslaagde contactdag.

Eric Jongen, deelnemer